Postanowiłem tego posta poświęcić pewnej niedużej wsi, właściwie miejscowości-widmo, gdyż jak do tej pory, z wyjątkiem ksiąg metrykalnych parafii wareckiej, nigdzie nie natrafiłem na oficjalne (urzędowe) potwierdzenie istnienia tejże niewielkiej wioseczki. Również na żadnej ze znanych mi map nie widnieją Budy (Budki- nazwa stosowana zamiennie), przez co mam spore trudności z umiejscowieniem zabudowań tamtejszych gospodarzy. W takich okolicznościach mój poniższy wywód będzie, chcąc nie chcąc, zbudowany z wielu hipotez, chociaż, co należy podkreślić, popartych mocnymi argumentami i mam nadzieję, że w sposób narracyjny uda się mi się, choć trochę zbliżyć (odtworzyć) XIX-wieczne dzieje tej nadpilicznej wsi.
Po tym przydługim wstępie, warto się najpierw pochylić nad samym położeniem Budek Niemojewskich. Miejscowość ta była ulokowana na południe od Warki, po drugiej stronie Pilicy, właściwie vis-a-vis XIX-wiecznej wsi Niemojewice (obecnie dzielnicy Warki). Nieliczne domostwa jej mieszkańców znajdowały się pośród gęstych lasów, a ich właściciele, jak wynika z metrykaliów, trudnili się zarówno pracą na roli, jak i pełnili funkcję gajowych, czyli strażników lasów rządowych, gdyż te ziemie podobnie jak pobliska wieś Niemojewice do roku 1827 należały do dóbr królewskich, a następnie zostały przekazane Skarbowi Królestwa Polskiego. Warto nadmienić, że nazwę Budy nadawano często wsiom, które powstawały w miejscu znacznych wycinek lasów, natomiast skąd wziął się drugi człon chyba tłumaczyć nie trzeba. Pierwsze zdarzenie z Bud, odnotowane ręką miejscowego księdza w księgach metrykalnych (mam tu na myśli chrzty/urodzenia, małżeństwa i zgony) miało miejsce w Roku Pańskim 1815, gdy na świat przyszedł Jan Chrzciciel, syn Kazimierza Dziadusia, miejscowego leśniczego. Właśnie ten moment można uznać za pierwsze prawne potwierdzenie istnienia Budek (czy już wcześniej były tak nazywane przez miejscową ludność niestety się nie dowiemy), czyli właściwie za inaugurację jej bytności. Właściwie, w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku, nazywanie Budek Niemojewskich wsią czy miejscowością jest mocno na wyrost, gdyż prawdopodobnie pod tą nazwą kryło się raptem......jedno gospodarstwo, pełniące też rolę leśniczówki. W latach 1815-1817 te zabudowania zamieszkiwała wspomniana rodzina Dziadusiów (głowa domu - Kazimierz był gajowym królewskim) oraz małżeństwo Czyżewskich/Ciesielskich (Tomasz i Katarzyna z domu Płaszczyk-możliwe, że z potomstwem, chociaż nie udało mi się na razie znaleźć żadnego info potwierdzającego istnienie ich latorośli). W 1817 roku odnotowano również jako mieszkańca Bud Andrzeja Gajewskiego, majstra bednarskiego, ale takie pojedyncze wzmianki w księgach metrykalnych, są o tyle zwodnicze, że administratorzy USC (a może sami mieszkańcy) często nie zwracali większej uwagi na rozdzielenie Budek od Niemojewic. 17 listopada 1817 roku Kazimierz Dziaduś zmarł, a z nowy rokiem zwolnioną przez niego posadę objął Bartłomiej Żyłka, który przeniósł się z pobliskich Niemojewic (chociaż rodem wraz z żoną był ze wsi Góra w parafii Promna). Wiele wskazuje na to, że Żyłko (nieraz pisani też Żyłkowscy/Żytkowscy) zamieszkali pod jednym dachem z Dziadusiami albo przynajmniej na jednej posesji, ale w oddzielnych chałupkach. Również w 1818 roku najstarsza córka Kazimierza - Marianna Dziaduś wyszła za mąż za Piotra Szajnera ze Stanisławic i od tej pory również Piotr pełnił funkcję leśniczego. W 1820 r. odnotowujemy jeszcze jednego strażnika lasów, a mianowicie Józefa Dąbrowskiego (rodem z Litwy) wraz z rodziną, zamieszkujących dom numer 2. Właściwie te 3 familie (Dziadusiowe, Żyłkowie i Dąbrowscy) są kluczowe dla dalszych losów Budek, z tego względu, że dalsze rozrastanie się wsi było mocno skorelowane z małżeństwami zawieranymi przez członków wspomnianych rodzin. Tak w wielkim skrócie sytuacja wyglądała do roku 1844 (pomijając dzieci):
I posesja Dziadusiów
- Jadwiga z Chmielewskich Dziaduś - wdowa po Kazimierzu
- od roku 1818 Piotr Szajner i Marianna Dziaduś
- od 1828r. - ślub 1823r. Stanisław Kościanek i Zofia Dziaduś - początkowo występują jako komornicy, następnie już jako samodzielni gospodarze
- od ok. 1840 - Jan Dziaduś v. Skrzynecki i Apolonia Wojszczakowska
II posesja Żyłków
- Bartłomiej Żyłka i Teresa Koniecka
- od 1833r. Jan Jakubowski i Urszula Żyłka - tylko jednorazowo
- od 1835 Dominik Zambrzycki i Marianna Żyłka - jedynie ślub, nie mieszkali na Budkach
- od 1841r. Józef Żyłka i Franciszka Rączka
- Mikołaj Żyłka, młynarz, zmarły w 1842r.
- od 1843 r. Michał Buczkowski/Boczkowski i Elżbieta Żyłka
III posesja Dąbrowskich
- Józef Dąbrowski i Elżbieta Kotlińska
- od 1835 r. Szymon Skiba/Skibiński i Barbara Franciszka Dąbrowski - początkowo jako komornik,
w późniejszych latach jest sołtysem
- od 1836 r. Mateusz Turski i Elżbieta Izabella Dąbrowska - jedynie ślub, nie mieszkali na Budkach
- od 1842r. Mateusz Marczak i Anna Dąbrowska
Oprócz wyżej wymienionych osób w księgach metrykalnych wzmiankowani są jeszcze liczni wyrobnicy, komornicy itp., których wielu w dawnych wiekach czasowo pomieszkiwało po domostwach gospodarskich oraz grupa osób, których obecności na Budach nie umiem do końca wyjaśnić (prawdopodobnie dokładna kwerenda wpisów dotyczących Niemojewic rozjaśniłaby ten zaczerniony obraz):
1. Wyrobnicy:
- 1833r. - Wincenty Finicz? - 33l. , Antoni Jaczkowski - 43l., Wawrzyniec Tabaczyński - 23l.
- 1834r. umarł Franciszek Mnichowski - 80l.
- 1843r. zmarła Marianna Wróbel - 72l.
2. Inne osoby
- Stanisław Boniecki (1823-24) - krewny familii Żyłków
- Jan Zarzecki/Zarzycki (1829)
- Teodor Kwiecień (1841r. - ewidentna pomyłka, gdyż w jego wypadku mam pewność, że był gospodarzem w Niemojewicach)
- 1831r. Walenty Cieślak (20l.) i Petronella Markiewicz - narodziny córki Marianny - czyżby związek z Powstaniem Listopadowym i kwaterunek wojska?
- Stanisław Gardzikowski (1843)
- 1843r. Adam Gałecki i Justyna Dunau - gospodarze, prawdopodobnie kolejni koloniści
- 1843r. Antoni Gajewski - kolonista
- 1844r. -zmarł Marcin Dąbrowski, gospodarz, ur. w Piotrowie, żona Katarzyna z Jakubiaków.
- i najciekawszy przypadek rodzina Rogulskich/Regulskich - co pewien czas pojawiają się oni w dokumentach jako świadkowie zdarzeń - Bartłomiej Regulski (1833, 1837) i Wawrzyniec Rogulski (1823, 1828), dodatkowo w Budkach w 1839 roku umiera Franciszka Regulska, wdowa przy bratanku zamieszkała, córka Jana i Marianny Ruszczaków, a co jeszcze ciekawsze 2 lata wcześniej w tej wsi osiadł Łukasz Lenarczyk/Lenarcik wraz ze swą żoną Jadwigą z Rogulskich, c. Mateusza - ślub zawarli w 1835 roku w parafii wareckiej, a Jadwiga miała pochodzić z Niemojewic. Przypuszczam, że wyjaśnienie tej sytuacji jest następujące, albo rodzina Regulskich/Rogulskich była właścicielami części ziem w rejonie Budek (może mieli tam swoje pola i na nich pobudowali się Łukasz z Jadwigą), albo też Regulscy mieszkali na końcu wsi Niemojewice i gdy mieszkańcy Budek wędrowali do kościoła parafialnego odnotować, np. narodziny dziecka to zachodzili do ich chałupy, by prosić o świadkowanie/asystowanie w spisaniu dokumentu. Niewykluczone też, że któryś z Regulskich/Rogulskich mógł być sołtysem Niemojewic.
Warto jeszcze wspomnieć, że zgodnie z "Tabellą miast, wsi i osad Królestwa Polskiego" nie istnieje miejscowość o nazwie Budy Niemojewskie, a jedynie wspomina się o Kępie N., która co dziwne przypisana jest do parafii Stromiec (co ciekawe nieodległe Budy Grzegorzewskie zgodnie z tą książką również powinny znajdować się w obrębie tej parafii, a jednak liczni mieszkańcy rejestrowali zdarzenia w Warce). Czy Kępę wymienioną w "Tabelli..."można utożsamiać z Budkami Niemojewskimi? Wydaje się, że tak, a przemawia za tym kilka faktów:
- odległość do miasta obwodowego (6 wiorst) jest dokładnie taka sama jak z Bud Grzegorzewskich
(a obecna Kępa graniczy z Budami G.), więc ta Kępa wymieniona w tabeli znajdowała się w miejscu współczesnej.
- wymieniony jest tylko jeden dom z 19 mieszkańcami, co zasadniczo można by również dopasować do Budek N. - dane Tabelli zapewne z roku 1826, jeśli nie wcześniejszego
- po 1844 roku w księgach metrykalnych przestaje funkcjonować nazwa Budy, a wszyscy dawni mieszkańcy Budek są od tej pory przypisani do Kępy (właściwie już nawet 2 lata wcześniej ma miejsce sytuacja, gdy ta nazwa zostaje użyta zamiennie)
- w latach 40-tych. można zaobserwować zwiększoną aktywność kolonizacyjną na ziemiach obecnej Kępy, stąd może powrót do nazwy właściwej zamiast potocznej (może Kępa to nazwa historyczna? niewykluczone, że istniała wcześniej, w końcu instytucja gajowego/strażnika lasów jest znana setek lat)
Podsumowując na koniec rozważania o Budach Niemojewskich warto może zwrócić uwagę na taki interesujący zbieg okoliczności, że zmiana nazewnictwa wsi powiązała się ze śmiercią jednych z najstarszych i najdawniejszych mieszkańców wsi, czyli Bartłomieja Żyłki i Józefa Dąbrowskiego, pierwszych (obok nieżyjącego już wtedy od dawna Kazimierza Dziadusia) XIX-wiecznych leśniczych tego obszaru.
P.S. w ferworze stukania w klawisze niemal zapomniałbym wyjawić powodów, dlaczego z chęcią poświęciłem tego posta Budkom Niemojewskim. Po pierwsze Budki, jak przypuszczam i o czym wspominam powyżej, weszły w skład Kępy Niemojewskiej, w której gospodarzyli przez lata Lubryczyńscy, a po drugie i to jest powód chyba jeszcze bardziej subiektywny, Kazimierz Dziaduś i Jadwiga z Chmielewskich Dziadusiowa oraz Piotr Szajner i Marianna z Dziadusiów Szajnerowa są moimi bezpośrednimi przodkami :D
